Athāṣṭamo'dhyāyaḥ | Akṣarabrahmayogaḥ

 

अथाष्टमोऽध्यायः

athāṣṭamo'dhyāyaḥ

अक्षरब्रह्मयोगः

akṣarabrahmayogaḥ

 

अर्जुन उवाच।

किं तद्ब्रह्म किमध्यात्मं किं कर्म पुरुषोत्तम।

अधिभूतं च किं प्रोक्तमधिदैवं किमुच्यते॥८.१॥

arjuna uvāca |

kiṃ tadbrahma kimadhyātmaṃ kiṃ karma puruṣottama |

adhibhūtaṃ ca kiṃ proktamadhidaivaṃ kimucyate ||8.1||

 

अधियज्ञः कथं कोऽत्र देहेऽस्मिन्मधुसूदन।

प्रयाणकाले च कथं ज्ञेयोऽसि नियतात्मभिः॥८.२॥

adhiyajñaḥ kathaṃ ko'tra dehe'sminmadhusūdana |

prayāṇakāle ca kathaṃ jñeyo'si niyatātmabhiḥ ||8.2||

 

श्रीभगवानुवाच।

अक्षरं ब्रह्म परमं स्वभावोऽध्यात्ममुच्यते।

भूतभावोद्भवकरो विसर्गः कर्मसंज्ञितः॥८.३॥

śrībhagavānuvāca |

akṣaraṃ brahma paramaṃ svabhāvo'dhyātmamucyate |

bhūtabhāvodbhavakaro visargaḥ karmasaṃjñitaḥ ||8.3||

 

अधिभूतं क्षरो भावः पुरुषश्चाधिदैवतम्।

अधियज्ञोऽहमेवात्र देहे देहभृतां वर॥८.४॥

adhibhūtaṃ kṣaro bhāvaḥ puruṣaścādhidaivatam |

adhiyajño'hamevātra dehe dehabhṛtāṃ vara ||8.4||

 

अन्तकाले च मामेव स्मरन्मुक्त्वा कलेवरम्।

यः प्रयाति स मद्भावं याति नास्त्यत्र संशयः॥८.५॥

antakāle ca māmeva smaranmuktvā kalevaram |

yaḥ prayāti sa madbhāvaṃ yāti nāstyatra saṃśayaḥ ||8.5||

 

यं यं वापि स्मरन्भावं त्यजत्यन्ते कलेवरम्।

तं तमेवैति कौन्तेय सदा तद्भावभावितः॥८.६॥

yaṃ yaṃ vāpi smaranbhāvaṃ tyajatyante kalevaram |

taṃ tamevaiti kaunteya sadā tadbhāvabhāvitaḥ ||8.6||

 

तस्मात्सर्वेषु कालेषु मामनुस्मर युध्य च।

मय्यर्पितमनोबुद्धिर्मामेवैष्यस्यसंशयः॥८.७॥

tasmātsarveṣu kāleṣu māmanusmara yudhya ca |

mayyarpitamanobuddhirmāmevaiṣyasyasaṃśayaḥ ||8.7||

 

अभ्यासयोगयुक्तेन चेतसा नान्यगामिना।

परमं पुरुषं दिव्यं याति पार्थानुचिन्तयन्॥८.८॥

abhyāsayogayuktena cetasā nānyagāminā |

paramaṃ puruṣaṃ divyaṃ yāti pārthānucintayan ||8.8||

 

कविं पुराणमनुशासितारमणोरणीयांसमनुस्मरेद्यः।

सर्वस्य धातारमचिन्त्यरूपमादित्यवर्णं तमसः परस्तात्॥८.९॥

kaviṃ purāṇamanuśāsitāramaṇoraṇīyāṃsamanusmaredyaḥ |

sarvasya dhātāramacintyarūpamādityavarṇaṃ tamasaḥ parastāt ||8.9||

 

प्रयाणकाले मनसाचलेन भक्त्या युक्तो योगबलेन चैव।

भ्रुवोर्मध्ये प्राणमावेश्य सम्यक्स तं परं पुरुषमुपैति दिव्यम्॥८.१०॥

prayāṇakāle manasācalena bhaktyā yukto yogabalena caiva |

bhruvormadhye prāṇamāveśya samyaksa taṃ paraṃ puruṣamupaiti divyam ||8.10||

 

यदक्षरं वेदविदो वदन्ति विशन्ति यद्यतयो वीतरागाः।

यदिच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति तत्ते पदं संग्रहेण प्रवक्ष्ये॥८.११॥

yadakṣaraṃ vedavido vadanti viśanti yadyatayo vītarāgāḥ |

yadicchanto brahmacaryaṃ caranti tatte padaṃ saṃgraheṇa pravakṣye ||8.11||

 

सर्वद्वाराणि संयम्य मनो हृदि निरुध्य च।

मूर्ध्न्याधायात्मनः प्राणमास्थितो योगधारणाम्॥८.१२॥

sarvadvārāṇi saṃyamya mano hṛdi nirudhya ca |

mūrdhnyādhāyātmanaḥ prāṇamāsthito yogadhāraṇām ||8.12||

 

ॐ इत्येकाक्षरं ब्रह्म व्याहरन्मामनुस्मरन्।

यः प्रयाति त्यजन्देहं स याति परमां गतिम्॥८.१३॥

oṃ ityekākṣaraṃ brahma vyāharanmāmanusmaran |

yaḥ prayāti tyajandehaṃ sa yāti paramāṃ gatim ||8.13||

 

अनन्यचेताः सततं यो मां स्मरति नित्यशः।

तस्याहं सुलभः पार्थ नित्ययुक्तस्य योगिनः॥८.१४॥

ananyacetāḥ satataṃ yo māṃ smarati nityaśaḥ |

tasyāhaṃ sulabhaḥ pārtha nityayuktasya yoginaḥ ||8.14||

 

मामुपेत्य पुनर्जन्म दुःखालयमशाश्वतम्।

नाप्नुवन्ति महात्मानः संसिद्धिं परमां गताः॥८.१५॥

māmupetya punarjanma duḥkhālayamaśāśvatam |

nāpnuvanti mahātmānaḥ saṃsiddhiṃ paramāṃ gatāḥ ||8.15||

 

आब्रह्मभुवनाल्लोकाः पुनरावर्तिनोऽर्जुन।

मामुपेत्य तु कौन्तेय पुनर्जन्म न विद्यते॥८.१६॥

ābrahmabhuvanāllokāḥ punarāvartino'rjuna |

māmupetya tu kaunteya punarjanma na vidyate ||8.16||

 

सहस्रयुगपर्यन्तमहर्यद् ब्रह्मणो विदुः।

रात्रिं युगसहस्रान्तां तेऽहोरात्रविदो जनाः॥८.१७॥

sahasrayugaparyantamaharyad brahmaṇo viduḥ |

rātriṃ yugasahasrāntāṃ te'horātravido janāḥ ||8.17||

 

अव्यक्ताद्व्यक्तयः सर्वाः प्रभवन्त्यहरागमे।

रात्र्यागमे प्रलीयन्ते तत्रैवाव्यक्तसंज्ञके॥८.१८॥

avyaktādvyaktayaḥ sarvāḥ prabhavantyaharāgame |

rātryāgame pralīyante tatraivāvyaktasaṃjñake ||8.18||

 

भूतग्रामः स एवायं भूत्वा भूत्वा प्रलीयते।

रात्र्यागमेऽवशः पार्थ प्रभवत्यहरागमे॥८.१९॥

bhūtagrāmaḥ sa evāyaṃ bhūtvā bhūtvā pralīyate |

rātryāgame'vaśaḥ pārtha prabhavatyaharāgame ||8.19||

 

परस्तस्मात्तु भावोऽन्योऽव्यक्तोऽव्यक्तात्सनातनः।

यः स सर्वेषु भूतेषु नश्यत्सु न विनश्यति॥८.२०॥

parastasmāttu bhāvo'nyo'vyakto'vyaktātsanātanaḥ |

yaḥ sa sarveṣu bhūteṣu naśyatsu na vinaśyati ||8.20||

 

अव्यक्तोऽक्षर इत्युक्तस्तमाहुः परमां गतिम्।

यं प्राप्य न निवर्तन्ते तद्धाम परमं मम॥८.२१॥

avyakto'kṣara ityuktastamāhuḥ paramāṃ gatim |

yaṃ prāpya na nivartante taddhāma paramaṃ mama ||8.21||

 

पुरुषः स परः पार्थ भक्त्या लभ्यस्त्वनन्यया।

यस्यान्तःस्थानि भूतानि येन सर्वमिदं ततम्॥८.२२॥

puruṣaḥ sa paraḥ pārtha bhaktyā labhyastvananyayā |

yasyāntaḥsthāni bhūtāni yena sarvamidaṃ tatam ||8.22||

 

यत्र काले त्वनावृत्तिमावृत्तिं चैव योगिनः।

प्रयाता यान्ति तं कालं वक्ष्यामि भरतर्षभ॥८.२३॥

yatra kāle tvanāvṛttimāvṛttiṃ caiva yoginaḥ |

prayātā yānti taṃ kālaṃ vakṣyāmi bharatarṣabha ||8.23||

 

अग्निर्ज्योतिरहः शुक्लः षण्मासा उत्तरायणम्।

तत्र प्रयाता गच्छन्ति ब्रह्म ब्रह्मविदो जनाः॥८.२४॥

agnirjyotirahaḥ śuklaḥ ṣaṇmāsā uttarāyaṇam |

tatra prayātā gacchanti brahma brahmavido janāḥ ||8.24||

 

धूमो रात्रिस्तथा कृष्णः षण्मासा दक्षिणायनम्।

तत्र चान्द्रमसं ज्योतिर्योगी प्राप्य निवर्तते॥८.२५॥

dhūmo rātristathā kṛṣṇaḥ ṣaṇmāsā dakṣiṇāyanam |

tatra cāndramasaṃ jyotiryogī prāpya nivartate ||8.25||

 

शुक्लकृष्णे गती ह्येते जगतः शाश्वते मते।

एकया यात्यनावृत्तिमन्ययावर्तते पुनः॥८.२६॥

śuklakṛṣṇe gatī hyete jagataḥ śāśvate mate |

ekayā yātyanāvṛttimanyayāvartate punaḥ ||8.26||

 

नैते सृती पार्थ जानन्योगी मुह्यति कश्चन।

तस्मात्सर्वेषु कालेषु योगयुक्तो भवार्जुन॥८.२७॥

naite sṛtī pārtha jānanyogī muhyati kaścana |

tasmātsarveṣu kāleṣu yogayukto bhavārjuna ||8.27||

 

वेदेषु यज्ञेषु तपःसु चैव दानेषु यत्पुण्यफलं प्रदिष्टम्।

अत्येति तत्सर्वमिदं विदित्वा योगी परं स्थानमुपैति चाद्यम्॥८.२८॥

vedeṣu yajñeṣu tapaḥsu caiva dāneṣu yatpuṇyaphalaṃ pradiṣṭam |

atyeti tatsarvamidaṃ viditvā yogī paraṃ sthānamupaiti cādyam ||8.28||

 

ॐ तत्सत्।

इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादेऽक्षरब्रह्मयोगो नामाष्टमोऽध्यायः॥८॥

oṃ tatsat |

iti śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde'kṣarabrahmayogo nāmāṣṭamo'dhyāyaḥ ||8||

---

❁ Edited by Mingze（明泽，Brahmānanda）