Atha ṣoḍaśo'dhyāyaḥ | Daivāsurasampadvibhāgayogaḥ

 

अथ षोडशोऽध्यायः

atha ṣoḍaśo'dhyāyaḥ

दैवासुरसम्पद्विभागयोगः

daivāsurasampadvibhāgayogaḥ

 

श्रीभगवानुवाच।

अभयं सत्त्वसंशुद्धिर्ज्ञानयोगव्यवस्थितिः।

दानं दमश्च यज्ञश्च स्वाध्यायस्तप आर्जवम्॥१६.१॥

śrībhagavānuvāca |

abhayaṃ sattvasaṃśuddhirjñānayogavyavasthitiḥ |

dānaṃ damaśca yajñaśca svādhyāyastapa ārjavam ||16.1||

 

अहिंसा सत्यमक्रोधस्त्यागः शान्तिरपैशुनम्।

दया भूतेष्वलोलुप्त्वं मार्दवं ह्रीरचापलम्॥१६.२॥

ahiṃsā satyamakrodhastyāgaḥ śāntirapaiśunam |

dayā bhūteṣvaloluptvaṃ mārdavaṃ hrīracāpalam ||16.2||

 

तेजः क्षमा धृतिः शौचमद्रोहो नातिमानिता।

भवन्ति सम्पदं दैवीमभिजातस्य भारत॥१६.३॥

tejaḥ kṣamā dhṛtiḥ śaucamadroho nātimānitā |

bhavanti sampadaṃ daivīmabhijātasya bhārata ||16.3||

 

दम्भो दर्पोऽभिमानश्च क्रोधः पारुष्यमेव च।

अज्ञानं चाभिजातस्य पार्थ सम्पदमासुरीम्॥१६.४॥

dambho darpo'bhimānaśca krodhaḥ pāruṣyameva ca |

ajñānaṃ cābhijātasya pārtha sampadamāsurīm ||16.4||

 

दैवी सम्पद्विमोक्षाय निबन्धायासुरी मता।

मा शुचः सम्पदं दैवीमभिजातोऽसि पाण्डव॥१६.५॥

daivī sampadvimokṣāya nibandhāyāsurī matā |

mā śucaḥ sampadaṃ daivīmabhijāto'si pāṇḍava ||16.5||

 

द्वौ भूतसर्गौ लोकेऽस्मिन्दैव आसुर एव च।

दैवो विस्तरशः प्रोक्त आसुरं पार्थ मे शृणु॥१६.६॥

dvau bhūtasargau loke'smindaiva āsura eva ca |

daivo vistaraśaḥ prokta āsuraṃ pārtha me śṛṇu ||16.6||

 

प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च जना न विदुरासुराः।

न शौचं नापि चाचारो न सत्यं तेषु विद्यते॥१६.७॥

pravṛttiṃ ca nivṛttiṃ ca janā na vidurāsurāḥ |

na śaucaṃ nāpi cācāro na satyaṃ teṣu vidyate ||16.7||

 

असत्यमप्रतिष्ठं ते जगदाहुरनीश्वरम्।

अपरस्परसम्भूतं किमन्यत्कामहैतुकम्॥१६.८॥

asatyamapratiṣṭhaṃ te jagadāhuranīśvaram |

aparasparasambhūtaṃ kimanyatkāmahaitukam ||16.8||

 

एतां दृष्टिमवष्टभ्य नष्टात्मानोऽल्पबुद्धयः।

प्रभवन्त्युग्रकर्माणः क्षयाय जगतोऽहिताः॥१६.९॥

etāṃ dṛṣṭimavaṣṭabhya naṣṭātmāno'lpabuddhayaḥ |

prabhavantyugrakarmāṇaḥ kṣayāya jagato'hitāḥ ||16.9||

 

काममाश्रित्य दुष्पूरं दम्भमानमदान्विताः।

मोहाद्गृहीत्वासद्ग्राहान्प्रवर्तन्तेऽशुचिव्रताः॥१६.१०॥

kāmamāśritya duṣpūraṃ dambhamānamadānvitāḥ |

mohādgṛhītvāsadgrāhānpravartante'śucivratāḥ ||16.10||

 

चिन्तामपरिमेयां च प्रलयान्तामुपाश्रिताः।

कामोपभोगपरमा एतावदिति निश्चिताः॥१६.११॥

cintāmaparimeyāṃ ca pralayāntāmupāśritāḥ |

kāmopabhogaparamā etāvaditi niścitāḥ ||16.11||

 

आशापाशशतैर्बद्धाः कामक्रोधपरायणाः।

ईहन्ते कामभोगार्थमन्यायेनार्थसंचयान्॥१६.१२॥

āśāpāśaśatairbaddhāḥ kāmakrodhaparāyaṇāḥ |

īhante kāmabhogārthamanyāyenārthasaṃcayān ||16.12||

 

इदमद्य मया लब्धमिमं प्राप्स्ये मनोरथम्।

इदमस्तीदमपि मे भविष्यति पुनर्धनम्॥१६.१३॥

idamadya mayā labdhamimaṃ prāpsye manoratham |

idamastīdamapi me bhaviṣyati punardhanam ||16.13||

 

असौ मया हतः शत्रुर्हनिष्ये चापरानपि।

ईश्वरोऽहमहं भोगी सिद्धोऽहं बलवान्सुखी॥१६.१४॥

asau mayā hataḥ śatrurhaniṣye cāparānapi |

īśvaro'hamahaṃ bhogī siddho'haṃ balavānsukhī ||16.14||

 

आढ्योऽभिजनवानस्मि कोऽन्योऽस्ति सदृशो मया।

यक्ष्ये दास्यामि मोदिष्य इत्यज्ञानविमोहिताः॥१६.१५॥

āḍhyo'bhijanavānasmi ko'nyo'sti sadṛśo mayā |

yakṣye dāsyāmi modiṣya ityajñānavimohitāḥ ||16.15||

 

अनेकचित्तविभ्रान्ता मोहजालसमावृताः।

प्रसक्ताः कामभोगेषु पतन्ति नरकेऽशुचौ॥१६.१६॥

anekacittavibhrāntā mohajālasamāvṛtāḥ |

prasaktāḥ kāmabhogeṣu patanti narake'śucau ||16.16||

 

आत्मसम्भाविताः स्तब्धा धनमानमदान्विताः।

यजन्ते नामयज्ञैस्ते दम्भेनाविधिपूर्वकम्॥१६.१७॥

ātmasambhāvitāḥ stabdhā dhanamānamadānvitāḥ |

yajante nāmayajñaiste dambhenāvidhipūrvakam ||16.17||

 

अहंकारं बलं दर्पं कामं क्रोधं च संश्रिताः।

मामात्मपरदेहेषु प्रद्विषन्तोऽभ्यसूयकाः॥१६.१८॥

ahaṃkāraṃ balaṃ darpaṃ kāmaṃ krodhaṃ ca saṃśritāḥ |

māmātmaparadeheṣu pradviṣanto'bhyasūyakāḥ ||16.18||

 

तानहं द्विषतः क्रूरान्संसारेषु नराधमान्।

क्षिपाम्यजस्रमशुभानासुरीष्वेव योनिषु॥१६.१९॥

tānahaṃ dviṣataḥ krūrānsaṃsāreṣu narādhamān |

kṣipāmyajasramaśubhānāsurīṣveva yoniṣu ||16.19||

 

आसुरीं योनिमापन्ना मूढा जन्मनि जन्मनि।

मामप्राप्यैव कौन्तेय ततो यान्त्यधमां गतिम्॥१६.२०॥

āsurīṃ yonimāpannā mūḍhā janmani janmani |

māmaprāpyaiva kaunteya tato yāntyadhamāṃ gatim ||16.20||

 

त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः।

कामः क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत्त्रयं त्यजेत्॥१६.२१॥

trividhaṃ narakasyedaṃ dvāraṃ nāśanamātmanaḥ |

kāmaḥ krodhastathā lobhastasmādetattrayaṃ tyajet ||16.21||

 

एतैर्विमुक्तः कौन्तेय तमोद्वारैस्त्रिभिर्नरः।

आचरत्यात्मनः श्रेयस्ततो याति परां गतिम्॥१६.२२॥

etairvimuktaḥ kaunteya tamodvāraistribhirnaraḥ |

ācaratyātmanaḥ śreyastato yāti parāṃ gatim ||16.22||

 

यः शास्त्रविधिमुत्सृज्य वर्तते कामकारतः।

न स सिद्धिमवाप्नोति न सुखं न परां गतिम्॥१६.२३॥

yaḥ śāstravidhimutsṛjya vartate kāmakārataḥ |

na sa siddhimavāpnoti na sukhaṃ na parāṃ gatim ||16.23||

 

तस्माच्छास्त्रं प्रमाणं ते कार्याकार्यव्यवस्थितौ।

ज्ञात्वा शास्त्रविधानोक्तं कर्म कर्तुमिहार्हसि॥१६.२४॥

tasmācchāstraṃ pramāṇaṃ te kāryākāryavyavasthitau |

jñātvā śāstravidhānoktaṃ karma kartumihārhasi ||16.24||

 

ॐ तत्सत्।

इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे दैवासुरसम्पद्विभागयोगो नाम षोडशोऽध्यायः॥१६॥

oṃ tatsat |

iti śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde daivāsurasampadvibhāgayogo nāma ṣoḍaśo'dhyāyaḥ ||16||

---

❁ Edited by Mingze（明泽，Brahmānanda）