Atha pañcamo'dhyāyaḥ | Karmasaṃnyāsayogaḥ

अथ पञ्चमोऽध्यायः

atha pañcamo'dhyāyaḥ

कर्मसंन्यासयोगः

karmasaṃnyāsayogaḥ

 

अर्जुन उवाच।

संन्यासं कर्मणां कृष्ण पुनर्योगं च शंससि।

यच्छ्रेय एतयोरेकं तन्मे ब्रूहि सुनिश्चितम् ॥५.१॥

arjuna uvāca |

saṃnyāsaṃ karmaṇāṃ kṛṣṇa punaryogaṃ ca śaṃsasi |

yacchreya etayorekaṃ tanme brūhi suniścitam ||5.1||

 

श्रीभगवानुवाच।

संन्यासः कर्मयोगश्च निःश्रेयसकरावुभौ।

तयोस्तु कर्मसंन्यासात्कर्मयोगो विशिष्यते ॥५.२॥

śrībhagavānuvāca |

saṃnyāsaḥ karmayogaśca niḥśreyasakarāvubhau |

tayostu karmasaṃnyāsātkarmayogo viśiṣyate ||5.2||

 

ज्ञेयः स नित्यसंन्यासी यो न द्वेष्टि न काङ्क्षति।

निर्द्वन्द्वो हि महाबाहो सुखं बन्धात्प्रमुच्यते ॥५.३॥

jñeyaḥ sa nityasaṃnyāsī yo na dveṣṭi na kāṅkṣati |

nirdvandvo hi mahābāho sukhaṃ bandhātpramucyate ||5.3||

 

साङ्ख्ययोगौ पृथग्बालाः प्रवदन्ति न पण्डिताः।

एकमप्यास्थितः सम्यगुभयोर्विन्दते फलम् ॥५.४॥

sāṅkhyayogau pṛthagbālāḥ pravadanti na paṇḍitāḥ |

ekamapyāsthitaḥ samyagubhayorvindate phalam ||5.4||

 

यत्साङ्ख्यैः प्राप्यते स्थानं तद्योगैरपि गम्यते।

एकं सांख्यं च योगं च यः पश्यति स पश्यति ॥५.५॥

yatsāṅkhyaiḥ prāpyate sthānaṃ tadyogairapi gamyate |

ekaṃ sāṃkhyaṃ ca yogaṃ ca yaḥ paśyati sa paśyati ||5.5||

 

संन्यासस्तु महाबाहो दुःखमाप्तुमयोगतः।

योगयुक्तो मुनिर्ब्रह्म नचिरेणाधिगच्छति ॥५.६॥

saṃnyāsastu mahābāho duḥkhamāptumayogataḥ |

yogayukto munirbrahma nacireṇādhigacchati ||5.6||

 

योगयुक्तो विशुद्धात्मा विजितात्मा जितेन्द्रियः।

सर्वभूतात्मभूतात्मा कुर्वन्नपि न लिप्यते ॥५.७॥

yogayukto viśuddhātmā vijitātmā jitendriyaḥ |

sarvabhūtātmabhūtātmā kurvannapi na lipyate ||5.7||

 

नैव किंचित्करोमीति युक्तो मन्येत तत्त्ववित्।

पश्यञ्शृण्वन्स्पृशञ्जिघ्रन्नश्नन्गच्छन्स्वपञ्श्वसन् ॥५.८॥

naiva kiṃcitkaromīti yukto manyeta tattvavit |

paśyañśṛṇvanspṛśañjighrannaśnangacchansvapañśvasan ||5.8||

 

प्रलपन्विसृजन्गृह्णन्नुन्मिषन्निमिषन्नपि।

इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेषु वर्तन्त इति धारयन् ॥५.९॥

pralapanvisṛjangṛhṇannunmiṣannimiṣannapi |

indriyāṇīndriyārtheṣu vartanta iti dhārayan ||5.9||

 

ब्रह्मण्याधाय कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा करोति यः।

लिप्यते न स पापेन पद्मपत्त्रमिवाम्भसा ॥५.१०॥

brahmaṇyādhāya karmāṇi saṅgaṃ tyaktvā karoti yaḥ |

lipyate na sa pāpena padmapattramivāmbhasā ||5.10||

 

कायेन मनसा बुद्ध्या केवलैरिन्द्रियैरपि।

योगिनः कर्म कुर्वन्ति सङ्गं त्यक्त्वात्मशुद्धये ॥५.११॥

kāyena manasā buddhyā kevalairindriyairapi |

yoginaḥ karma kurvanti saṅgaṃ tyaktvātmaśuddhaye ||5.11||

 

युक्तः कर्मफलं त्यक्त्वा शान्तिमाप्नोति नैष्ठिकीम्।

अयुक्तः कामकारेण फले सक्तो निबध्यते ॥५.१२॥

yuktaḥ karmaphalaṃ tyaktvā śāntimāpnoti naiṣṭhikīm |

ayuktaḥ kāmakāreṇa phale sakto nibadhyate ||5.12||

 

सर्वकर्माणि मनसा संन्यस्यास्ते सुखं वशी।

नवद्वारे पुरे देही नैव कुर्वन्न कारयन् ॥५.१३॥

sarvakarmāṇi manasā saṃnyasyāste sukhaṃ vaśī |

navadvāre pure dehī naiva kurvanna kārayan ||5.13||

 

न कर्तृत्वं न कर्माणि लोकस्य सृजति प्रभुः।

न कर्मफलसंयोगं स्वभावस्तु प्रवर्तते ॥५.१४॥

na kartṛtvaṃ na karmāṇi lokasya sṛjati prabhuḥ |

na karmaphalasaṃyogaṃ svabhāvastu pravartate ||5.14||

 

नादत्ते कस्यचित्पापं न चैव सुकृतं विभुः।

अज्ञानेनावृतं ज्ञानं तेन मुह्यन्ति जन्तवः ॥५.१५॥

nādatte kasyacitpāpaṃ na caiva sukṛtaṃ vibhuḥ |

ajñānenāvṛtaṃ jñānaṃ tena muhyanti jantavaḥ ||5.15||

 

ज्ञानेन तु तदज्ञानं येषां नाशितमात्मनः।

तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत्परम् ॥५.१६॥

jñānena tu tadajñānaṃ yeṣāṃ nāśitamātmanaḥ |

teṣāmādityavajjñānaṃ prakāśayati tatparam ||5.16||

 

तद्बुद्धयस्तदात्मानस्तन्निष्ठास्तत्परायणाः।

गच्छन्त्यपुनरावृत्तिं ज्ञाननिर्धूतकल्मषाः ॥५.१७॥

tadbuddhayastadātmānastanniṣṭhāstatparāyaṇāḥ |

gacchantyapunarāvṛttiṃ jñānanirdhūtakalmaṣāḥ ||5.17||

 

विद्याविनयसंपन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तिनि।

शुनि चैव श्वपाके च पण्डिताः समदर्शिनः ॥५.१८॥

vidyāvinayasaṃpanne brāhmaṇe gavi hastini |

śuni caiva śvapāke ca paṇḍitāḥ samadarśinaḥ ||5.18||

 

इहैव तैर्जितः सर्गो येषां साम्ये स्थितं मनः।

निर्दोषं हि समं ब्रह्म तस्माद्ब्रह्मणि ते स्थिताः ॥५.१९॥

ihaiva tairjitaḥ sargo yeṣāṃ sāmye sthitaṃ manaḥ |

nirdoṣaṃ hi samaṃ brahma tasmādbrahmaṇi te sthitāḥ ||5.19||

 

न प्रहृष्येत्प्रियं प्राप्य नोद्विजेत्प्राप्य चाप्रियम्।

स्थिरबुद्धिरसंमूढो ब्रह्मविद्ब्रह्मणि स्थितः ॥५.२०॥

na prahṛṣyetpriyaṃ prāpya nodvijetprāpya cāpriyam |

sthirabuddhirasaṃmūḍho brahmavidbrahmaṇi sthitaḥ ||5.20||

 

बाह्यस्पर्शेष्वसक्तात्मा विन्दत्यात्मनि यत्सुखम्।

स ब्रह्मयोगयुक्तात्मा सुखमक्षयमश्नुते ॥५.२१॥

bāhyasparśeṣvasaktātmā vindatyātmani yatsukham |

sa brahmayogayuktātmā sukhamakṣayamaśnute ||5.21||

 

ये हि संस्पर्शजा भोगा दुःखयोनय एव ते।

आद्यन्तवन्तः कौन्तेय न तेषु रमते बुधः ॥५.२२॥

ye hi saṃsparśajā bhogā duḥkhayonaya eva te |

ādyantavantaḥ kaunteya na teṣu ramate budhaḥ ||5.22||

 

शक्नोतीहैव यः सोढुं प्राक्शरीरविमोक्षणात्।

कामक्रोधोद्भवं वेगं स युक्तः स सुखी नरः ॥५.२३॥

śaknotīhaiva yaḥ soḍhuṃ prākśarīravimokṣaṇāt |

kāmakrodhodbhavaṃ vegaṃ sa yuktaḥ sa sukhī naraḥ ||5.23||

 

योऽन्तःसुखोऽन्तरारामस्तथान्तर्ज्योतिरेव यः।

स योगी ब्रह्मनिर्वाणं ब्रह्मभूतोऽधिगच्छति ॥५.२४॥

yo'ntaḥsukho'ntarārāmastathāntarjyotireva yaḥ |

sa yogī brahmanirvāṇaṃ brahmabhūto'dhigacchati ||5.24||

 

लभन्ते ब्रह्मनिर्वाणमृषयः क्षीणकल्मषाः।

छिन्नद्वैधा यतात्मानः सर्वभूतहिते रताः ॥५.२५॥

labhante brahmanirvāṇamṛṣayaḥ kṣīṇakalmaṣāḥ |

chinnadvaidhā yatātmānaḥ sarvabhūtahite ratāḥ ||5.25||

 

कामक्रोधवियुक्तानां यतीनां यतचेतसाम्।

अभितो ब्रह्मनिर्वाणं वर्तते विदितात्मनाम् ॥५.२६॥

kāmakrodhaviyuktānāṃ yatīnāṃ yatacetasām |

abhito brahmanirvāṇaṃ vartate viditātmanām ||5.26||

 

स्पर्शान्कृत्वा बहिर्बाह्यांश्चक्षुश्चैवान्तरे भ्रुवोः।

प्राणापानौ समौ कृत्वा नासाभ्यन्तरचारिणौ ॥५.२७॥

sparśānkṛtvā bahirbāhyāṃścakṣuścaivāntare bhruvoḥ |

prāṇāpānau samau kṛtvā nāsābhyantaracāriṇau ||5.27||

 

यतेन्द्रियमनोबुद्धिर्मुनिर्मोक्षपरायणः।

विगतेच्छाभयक्रोधो यः सदा मुक्त एव सः ॥५.२८॥

yatendriyamanobuddhirmunirmokṣaparāyaṇaḥ |

vigatecchābhayakrodho yaḥ sadā mukta eva saḥ ||5.28||

 

भोक्तारं यज्ञतपसां सर्वलोकमहेश्वरम्।

सुहृदं सर्वभूतानां ज्ञात्वा मां शान्तिमृच्छति ॥५.२९॥

bhoktāraṃ yajñatapasāṃ sarvalokamaheśvaram |

suhṛdaṃ sarvabhūtānāṃ jñātvā māṃ śāntimṛcchati ||5.29||

 

ॐ तत्सत्।

इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे कर्मसंन्यासयोगो नाम पञ्चमोऽध्यायः ॥५॥

oṃ tatsat |

iti śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde karmasaṃnyāsayogo nāma pañcamo'dhyāyaḥ ||5||

---

❁ Edited by Mingze（明泽，Brahmānanda）