Atha saptadaśo'dhyāyaḥ | Śraddhātrayavibhāgayogaḥ

 

अथ सप्तदशोऽध्यायः

atha saptadaśo'dhyāyaḥ

श्रद्धात्रयविभागयोगः

śraddhātrayavibhāgayogaḥ

 

अर्जुन उवाच।

ये शास्त्रविधिमुत्सृज्य यजन्ते श्रद्धयान्विताः।

तेषां निष्ठा तु का कृष्ण सत्त्वमाहो रजस्तमः॥१७.१॥

arjuna uvāca |

ye śāstravidhimutsṛjya yajante śraddhayānvitāḥ |

teṣāṃ niṣṭhā tu kā kṛṣṇa sattvamāho rajastamaḥ ||17.1||

 

श्रीभगवानुवाच।

त्रिविधा भवति श्रद्धा देहिनां सा स्वभावजा।

सात्त्विकी राजसी चैव तामसी चेति तां शृणु॥१७.२॥

śrībhagavānuvāca |

trividhā bhavati śraddhā dehināṃ sā svabhāvajā |

sāttvikī rājasī caiva tāmasī ceti tāṃ śṛṇu ||17.2||

 

सत्त्वानुरूपा सर्वस्य श्रद्धा भवति भारत।

श्रद्धामयोऽयं पुरुषो यो यच्छ्रद्धः स एव सः॥१७.३॥

sattvānurūpā sarvasya śraddhā bhavati bhārata |

śraddhāmayo'yaṃ puruṣo yo yacchraddhaḥ sa eva saḥ ||17.3||

 

यजन्ते सात्त्विका देवान्यक्षरक्षांसि राजसाः।

प्रेतान्भूतगणांश्चान्ये यजन्ते तामसा जनाः॥१७.४॥

yajante sāttvikā devānyakṣarakṣāṃsi rājasāḥ |

pretānbhūtagaṇāṃścānye yajante tāmasā janāḥ ||17.4||

 

अशास्त्रविहितं घोरं तप्यन्ते ये तपो जनाः।

दम्भाहंकारसंयुक्ताः कामरागबलान्विताः॥१७.५॥

aśāstravihitaṃ ghoraṃ tapyante ye tapo janāḥ |

dambhāhaṃkārasaṃyuktāḥ kāmarāgabalānvitāḥ ||17.5||

 

कर्षयन्तः शरीरस्थं भूतग्राममचेतसः।

मां चैवान्तःशरीरस्थं तान्विद्ध्यासुरनिश्चयान्॥१७.६॥

karṣayantaḥ śarīrasthaṃ bhūtagrāmamacetasaḥ |

māṃ caivāntaḥśarīrasthaṃ tānviddhyāsuraniścayān ||17.6||

 

आहारस्त्वपि सर्वस्य त्रिविधो भवति प्रियः।

यज्ञस्तपस्तथा दानं तेषां भेदमिमं शृणु॥१७.७॥

āhārastvapi sarvasya trividho bhavati priyaḥ |

yajñastapastathā dānaṃ teṣāṃ bhedamimaṃ śṛṇu ||17.7||

 

आयुःसत्त्वबलारोग्यसुखप्रीतिविवर्धनाः।

रस्याः स्निग्धाः स्थिरा हृद्या आहाराः सात्त्विकप्रियाः॥१७.८॥

āyuḥsattvabalārogyasukhaprītivivardhanāḥ |

rasyāḥ snigdhāḥ sthirā hṛdyā āhārāḥ sāttvikapriyāḥ ||17.8||

 

कट्वम्ललवणात्युष्णतीक्ष्णरूक्षविदाहिनः।

आहारा राजसस्येष्टा दुःखशोकामयप्रदाः॥१७.९॥

kaṭvamlalavaṇātyuṣṇatīkṣṇarūkṣavidāhinaḥ |

āhārā rājasasyeṣṭā duḥkhaśokāmayapradāḥ ||17.9||

 

यातयामं गतरसं पूति पर्युषितं च यत्।

उच्छिष्टमपि चामेध्यं भोजनं तामसप्रियम्॥१७.१०॥

yātayāmaṃ gatarasaṃ pūti paryuṣitaṃ ca yat |

ucchiṣṭamapi cāmedhyaṃ bhojanaṃ tāmasapriyam ||17.10||

 

अफलाकाङ्क्षिभिर्यज्ञो विधिदृष्टो य इज्यते।

यष्टव्यमेवेति मनः समाधाय स सात्त्विकः॥१७.११॥

aphalākāṅkṣibhiryajño vidhidṛṣṭo ya ijyate |

yaṣṭavyameveti manaḥ samādhāya sa sāttvikaḥ ||17.11||

 

अभिसंधाय तु फलं दम्भार्थमपि चैव यत्।

इज्यते भरतश्रेष्ठ तं यज्ञं विद्धि राजसम्॥१७.१२॥

abhisaṃdhāya tu phalaṃ dambhārthamapi caiva yat |

ijyate bharataśreṣṭha taṃ yajñaṃ viddhi rājasam ||17.12||

 

विधिहीनमसृष्टान्नं मन्त्रहीनमदक्षिणम्।

श्रद्धाविरहितं यज्ञं तामसं परिचक्षते॥१७.१३॥

vidhihīnamasṛṣṭānnaṃ mantrahīnamadakṣiṇam |

śraddhāvirahitaṃ yajñaṃ tāmasaṃ paricakṣate ||17.13||

 

देवद्विजगुरुप्राज्ञपूजनं शौचमार्जवम्।

ब्रह्मचर्यमहिंसा च शारीरं तप उच्यते॥१७.१४॥

devadvijaguruprājñapūjanaṃ śaucamārjavam |

brahmacaryamahiṃsā ca śārīraṃ tapa ucyate ||17.14||

 

अनुद्वेगकरं वाक्यं सत्यं प्रियहितं च यत्।

स्वाध्यायाभ्यसनं चैव वाङ्मयं तप उच्यते॥१७.१५॥

anudvegakaraṃ vākyaṃ satyaṃ priyahitaṃ ca yat |

svādhyāyābhyasanaṃ caiva vāṅmayaṃ tapa ucyate ||17.15||

 

मनःप्रसादः सौम्यत्वं मौनमात्मविनिग्रहः।

भावसंशुद्धिरित्येतत्तपो मानसमुच्यते॥१७.१६॥

manaḥprasādaḥ saumyatvaṃ maunamātmavinigrahaḥ |

bhāvasaṃśuddhirityetattapo mānasamucyate ||17.16||

 

श्रद्धया परया तप्तं तपस्तत्त्रिविधं नरैः।

अफलाकाङ्क्षिभिर्युक्तैः सात्त्विकं परिचक्षते॥१७.१७॥

śraddhayā parayā taptaṃ tapastattrividhaṃ naraiḥ |

aphalākāṅkṣibhiryuktaiḥ sāttvikaṃ paricakṣate ||17.17||

 

सत्कारमानपूजार्थं तपो दम्भेन चैव यत्।

क्रियते तदिह प्रोक्तं राजसं चलमध्रुवम्॥१७.१८॥

satkāramānapūjārthaṃ tapo dambhena caiva yat |

kriyate tadiha proktaṃ rājasaṃ calamadhruvam ||17.18||

 

मूढग्राहेणात्मनो यत्पीडया क्रियते तपः।

परस्योत्सादनार्थं वा तत्तामसमुदाहृतम्॥१७.१९॥

mūḍhagrāheṇātmano yatpīḍayā kriyate tapaḥ |

parasyotsādanārthaṃ vā tattāmasamudāhṛtam ||17.19||

 

दातव्यमिति यद्दानं दीयतेऽनुपकारिणे।

देशे काले च पात्रे च तद्दानं सात्त्विकं स्मृतम्॥१७.२०॥

dātavyamiti yaddānaṃ dīyate'nupakāriṇe |

deśe kāle ca pātre ca taddānaṃ sāttvikaṃ smṛtam ||17.20||

 

यत्तु प्रत्युपकारार्थं फलमुद्दिश्य वा पुनः।

दीयते च परिक्लिष्टं तद्दानं राजसं स्मृतम्॥१७.२१॥

yattu pratyupakārārthaṃ phalamuddiśya vā punaḥ |

dīyate ca parikliṣṭaṃ taddānaṃ rājasaṃ smṛtam ||17.21||

 

अदेशकाले यद्दानमपात्रेभ्यश्च दीयते।

असत्कृतमवज्ञातं तत्तामसमुदाहृतम्॥१७.२२॥

adeśakāle yaddānamapātrebhyaśca dīyate |

asatkṛtamavajñātaṃ tattāmasamudāhṛtam ||17.22||

 

ॐ तत्सदिति निर्देशो ब्रह्मणस्त्रिविधः स्मृतः।

ब्राह्मणास्तेन वेदाश्च यज्ञाश्च विहिताः पुरा॥१७.२३॥

oṃ tatsaditi nirdeśo brahmaṇastrividhaḥ smṛtaḥ |

brāhmaṇāstena vedāśca yajñāśca vihitāḥ purā ||17.23||

 

तस्मादोमित्युदाहृत्य यज्ञदानतपःक्रियाः।

प्रवर्तन्ते विधानोक्ताः सततं ब्रह्मवादिनाम्॥१७.२४॥

tasmādomityudāhṛtya yajñadānatapaḥkriyāḥ |

pravartante vidhānoktāḥ satataṃ brahmavādinām ||17.24||

 

तदित्यनभिसंधाय फलं यज्ञतपःक्रियाः।

दानक्रियाश्च विविधाः क्रियन्ते मोक्षकाङ्क्षिभिः॥१७.२५॥

tadityanabhisaṃdhāya phalaṃ yajñatapaḥkriyāḥ |

dānakriyāśca vividhāḥ kriyante mokṣakāṅkṣibhiḥ ||17.25||

 

सद्भावे साधुभावे च सदित्येतत्प्रयुज्यते।

प्रशस्ते कर्मणि तथा सच्छब्दः पार्थ युज्यते॥१७.२६॥

sadbhāve sādhubhāve ca sadityetatprayujyate |

praśaste karmaṇi tathā sacchabdaḥ pārtha yujyate ||17.26||

 

यज्ञे तपसि दाने च स्थितिः सदिति चोच्यते।

कर्म चैव तदर्थीयं सदित्येवाभिधीयते॥१७.२७॥

yajñe tapasi dāne ca sthitiḥ saditi cocyate |

karma caiva tadarthīyaṃ sadityevābhidhīyate ||17.27||

 

अश्रद्धया हुतं दत्तं तपस्तप्तं कृतं च यत्।

असदित्युच्यते पार्थ न च तत्प्रेत्य नो इह॥१७.२८॥

aśraddhayā hutaṃ dattaṃ tapastaptaṃ kṛtaṃ ca yat |

asadityucyate pārtha na ca tatpretya no iha ||17.28||

 

ॐ तत्सत्।

इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे श्रद्धात्रयविभागयोगो नाम सप्तदशोऽध्यायः॥१७॥

oṃ tatsat |

iti śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde śraddhātrayavibhāgayogo nāma saptadaśo'dhyāyaḥ ||17||

---

❁ Edited by Mingze（明泽，Brahmānanda）