Atha saptamo'dhyāyaḥ | Jñānavijñānayogaḥ

 

अथ सप्तमोऽध्यायः

atha saptamo'dhyāyaḥ

ज्ञानविज्ञानयोगः

jñānavijñānayogaḥ

 

श्रीभगवानुवाच।

मय्यासक्तमनाः पार्थ योगं युञ्जन्मदाश्रयः।

असंशयं समग्रं मां यथा ज्ञास्यसि तच्छृणु॥७.१॥

śrībhagavānuvāca |

mayyāsaktamanāḥ pārtha yogaṃ yuñjanmadāśrayaḥ |

asaṃśayaṃ samagraṃ māṃ yathā jñāsyasi tacchṛṇu ||7.1||

 

ज्ञानं तेऽहं सविज्ञानमिदं वक्ष्याम्यशेषतः।

यज्ज्ञात्वा नेह भूयोऽन्यज्ज्ञातव्यमवशिष्यते॥७.२॥

jñānaṃ te'haṃ savijñānamidaṃ vakṣyāmyaśeṣataḥ |

yajjñātvā neha bhūyo'nyajjñātavyamavaśiṣyate ||7.2||

 

मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चिद्यतति सिद्धये।

यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मां वेत्ति तत्त्वतः॥७.३॥

manuṣyāṇāṃ sahasreṣu kaścidyatati siddhaye |

yatatāmapi siddhānāṃ kaścinmāṃ vetti tattvataḥ ||7.3||

 

भूमिरापोऽनलो वायुः खं मनो बुद्धिरेव च।

अहंकार इतीयं मे भिन्ना प्रकृतिरष्टधा॥७.४॥

bhūmirāpo'nalo vāyuḥ khaṃ mano buddhireva ca |

ahaṃkāra itīyaṃ me bhinnā prakṛtiraṣṭadhā ||7.4||

 

अपरेयमितस्त्वन्यां प्रकृतिं विद्धि मे पराम्।

जीवभूतां महाबाहो ययेदं धार्यते जगत्॥७.५॥

apareyamitastvanyāṃ prakṛtiṃ viddhi me parām |

jīvabhūtāṃ mahābāho yayedaṃ dhāryate jagat ||7.5||

 

एतद्योनीनि भूतानि सर्वाणीत्युपधारय।

अहं कृत्स्नस्य जगतः प्रभवः प्रलयस्तथा॥७.६॥

etadyonīni bhūtāni sarvāṇītyupadhāraya |

ahaṃ kṛtsnasya jagataḥ prabhavaḥ pralayastathā ||7.6||

 

मत्तः परतरं नान्यत्किंचिदस्ति धनंजय।

मयि सर्वमिदं प्रोतं सूत्रे मणिगणा इव॥७.७॥

mattaḥ parataraṃ nānyatkiṃcidasti dhanaṃjaya |

mayi sarvamidaṃ protaṃ sūtre maṇigaṇā iva ||7.7||

 

रसोऽहमप्सु कौन्तेय प्रभास्मि शशिसूर्ययोः।

प्रणवः सर्ववेदेषु शब्दः खे पौरुषं नृषु॥७.८॥

raso'hamapsu kaunteya prabhāsmi śaśisūryayoḥ |

praṇavaḥ sarvavedeṣu śabdaḥ khe pauruṣaṃ nṛṣu ||7.8||

 

पुण्यो गन्धः पृथिव्यां च तेजश्चास्मि विभावसौ।

जीवनं सर्वभूतेषु तपश्चास्मि तपस्विषु॥७.९॥

puṇyo gandhaḥ pṛthivyāṃ ca tejaścāsmi vibhāvasau |

jīvanaṃ sarvabhūteṣu tapaścāsmi tapasviṣu ||7.9||

 

बीजं मां सर्वभूतानां विद्धि पार्थ सनातनम्।

बुद्धिर्बुद्धिमतामस्मि तेजस्तेजस्विनामहम्॥७.१०॥

bījaṃ māṃ sarvabhūtānāṃ viddhi pārtha sanātanam |

buddhirbuddhimatāmasmi tejastejasvināmaham ||7.10||

 

बलं बलवतां चाहं कामरागविवर्जितम्।

धर्माविरुद्धो भूतेषु कामोऽस्मि भरतर्षभ॥७.११॥

balaṃ balavatāṃ cāhaṃ kāmarāgavivarjitam |

dharmāviruddho bhūteṣu kāmo'smi bharatarṣabha ||7.11||

 

ये चैव सात्त्विका भावा राजसास्तामसाश्च ये।

मत्त एवेति तान्विद्धि न त्वहं तेषु ते मयि॥७.१२॥

ye caiva sāttvikā bhāvā rājasāstāmasāśca ye |

matta eveti tānviddhi na tvahaṃ teṣu te mayi ||7.12||

 

त्रिभिर्गुणमयैर्भावैरेभिः सर्वमिदं जगत्।

मोहितं नाभिजानाति मामेभ्यः परमव्ययम्॥७.१३॥

tribhirguṇamayairbhāvairebhiḥ sarvamidaṃ jagat |

mohitaṃ nābhijānāti māmebhyaḥ paramavyayam ||7.13||

 

दैवी ह्येषा गुणमयी मम माया दुरत्यया।

मामेव ये प्रपद्यन्ते मायामेतां तरन्ति ते॥७.१४॥

daivī hyeṣā guṇamayī mama māyā duratyayā |

māmeva ye prapadyante māyāmetāṃ taranti te ||7.14||

 

न मां दुष्कृतिनो मूढाः प्रपद्यन्ते नराधमाः।

माययापहृतज्ञाना आसुरं भावमाश्रिताः॥७.१५॥

na māṃ duṣkṛtino mūḍhāḥ prapadyante narādhamāḥ |

māyayāpahṛtajñānā āsuraṃ bhāvamāśritāḥ ||7.15||

 

चतुर्विधा भजन्ते मां जनाः सुकृतिनोऽर्जुन।

आर्तो जिज्ञासुरर्थार्थी ज्ञानी च भरतर्षभ॥७.१६॥

caturvidhā bhajante māṃ janāḥ sukṛtino'rjuna |

ārto jijñāsurarthārthī jñānī ca bharatarṣabha ||7.16||

 

तेषां ज्ञानी नित्ययुक्त एकभक्तिर्विशिष्यते।

प्रियो हि ज्ञानिनोऽत्यर्थमहं स च मम प्रियः॥७.१७॥

teṣāṃ jñānī nityayukta ekabhaktirviśiṣyate |

priyo hi jñānino'tyarthamahaṃ sa ca mama priyaḥ ||7.17||

 

उदाराः सर्व एवैते ज्ञानी त्वात्मैव मे मतम्।

आस्थितः स हि युक्तात्मा मामेवानुत्तमां गतिम्॥७.१८॥

udārāḥ sarva evaite jñānī tvātmaiva me matam |

āsthitaḥ sa hi yuktātmā māmevānuttamāṃ gatim ||7.18||

 

बहूनां जन्मनामन्ते ज्ञानवान्मां प्रपद्यते।

वासुदेवः सर्वमिति स महात्मा सुदुर्लभः॥७.१९॥

bahūnāṃ janmanāmante jñānavānmāṃ prapadyate |

vāsudevaḥ sarvamiti sa mahātmā sudurlabhaḥ ||7.19||

 

कामैस्तैस्तैर्हृतज्ञानाः प्रपद्यन्तेऽन्यदेवताः।

तं तं नियममास्थाय प्रकृत्या नियताः स्वया॥७.२०॥

kāmaistaistairhṛtajñānāḥ prapadyante'nyadevatāḥ |

taṃ taṃ niyamamāsthāya prakṛtyā niyatāḥ svayā ||7.20||

 

यो यो यां यां तनुं भक्तः श्रद्धयार्चितुमिच्छति।

तस्य तस्याचलां श्रद्धां तामेव विदधाम्यहम्॥७.२१॥

yo yo yāṃ yāṃ tanuṃ bhaktaḥ śraddhayārcitumicchati |

tasya tasyācalāṃ śraddhāṃ tāmeva vidadhāmyaham ||7.21||

 

स तया श्रद्धया युक्तस्तस्याराधनमीहते।

लभते च ततः कामान्मयैव विहितान्हि तान्॥७.२२॥

sa tayā śraddhayā yuktastasyārādhanamīhate |

labhate ca tataḥ kāmānmayaiva vihitānhi tān ||7.22||

 

अन्तवत्तु फलं तेषां तद्भवत्यल्पमेधसाम्।

देवान्देवयजो यान्ति मद्भक्ता यान्ति मामपि॥७.२३॥

antavattu phalaṃ teṣāṃ tadbhavatyalpamedhasām |

devāndevayajo yānti madbhaktā yānti māmapi ||7.23||

 

अव्यक्तं व्यक्तिमापन्नं मन्यन्ते मामबुद्धयः।

परं भावमजानन्तो ममाव्ययमनुत्तमम्॥७.२४॥

avyaktaṃ vyaktimāpannaṃ manyante māmabuddhayaḥ |

paraṃ bhāvamajānanto mamāvyayamanuttamam ||7.24||

 

नाहं प्रकाशः सर्वस्य योगमायासमावृतः।

मूढोऽयं नाभिजानाति लोको मामजमव्ययम्॥७.२५॥

nāhaṃ prakāśaḥ sarvasya yogamāyāsamāvṛtaḥ |

mūḍho'yaṃ nābhijānāti loko māmajamavyayam ||7.25||

 

वेदाहं समतीतानि वर्तमानानि चार्जुन।

भविष्याणि च भूतानि मां तु वेद न कश्चन॥७.२६॥

vedāhaṃ samatītāni vartamānāni cārjuna |

bhaviṣyāṇi ca bhūtāni māṃ tu veda na kaścana ||7.26||

 

इच्छाद्वेषसमुत्थेन द्वन्द्वमोहेन भारत।

सर्वभूतानि संमोहं सर्गे यान्ति परंतप॥७.२७॥

icchādveṣasamutthena dvandvamohena bhārata |

sarvabhūtāni saṃmohaṃ sarge yānti paraṃtapa ||7.27||

 

येषां त्वन्तगतं पापं जनानां पुण्यकर्मणाम्।

ते द्वन्द्वमोहनिर्मुक्ता भजन्ते मां दृढव्रताः॥७.२८॥

yeṣāṃ tvantagataṃ pāpaṃ janānāṃ puṇyakarmaṇām |

te dvandvamohanirmuktā bhajante māṃ dṛḍhavratāḥ ||7.28||

 

जरामरणमोक्षाय मामाश्रित्य यतन्ति ये।

ते ब्रह्म तद्विदुः कृत्स्नमध्यात्मं कर्म चाखिलम्॥७.२९॥

jarāmaraṇamokṣāya māmāśritya yatanti ye |

te brahma tadviduḥ kṛtsnamadhyātmaṃ karma cākhilam ||7.29||

 

साधिभूताधिदैवं मां साधियज्ञं च ये विदुः।

प्रयाणकालेऽपि च मां ते विदुर्युक्तचेतसः॥७.३०॥

sādhibhūtādhidaivaṃ māṃ sādhiyajñaṃ ca ye viduḥ |

prayāṇakāle'pi ca māṃ te viduryuktacetasaḥ ||7.30||

 

ॐ तत्सत्।

इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे ज्ञानविज्ञानयोगो नाम सप्तमोऽध्यायः॥७॥

oṃ tatsat |

iti śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde jñānavijñānayogo nāma saptamo'dhyāyaḥ ||7||

---

❁ Edited by Mingze（明泽，Brahmānanda）